Шопов, поет на пролетта*
Алдо Климан, македонски писател, критичар и новинар
Алдо Климан
Вистинската поезија не бара ниту извор, ниту утока. Таа самата е и извор и утока, почеток и крај, кружно загатнување и дешифрирање на сопственото писмо, кое почнува со првата мисла, со првото синкретско задоволство, и повторно се враќа во неа за да ја разграничи, поточно, за да ја обезграничи. Во тој вртолум на зборот – означувачот и немуштоста – пасивноста на означеното, се гледаат очи в очи како две непознати ѕверки, се душкаат, се допираат, барајќи можност за заедничко дувло. А за поезијата постои само една алтернатива: токму тоа душкање, како можност, како нешто што веројатно ќе се случи, како разбирање со гестови зад кои остануваат многу недоречености и магли. Сѐ друго е нереализирана поезија, неостварен нагон што се гризе за сопствената опашка и што настојува барем само уште еднаш да ја врати онаа златна нишка на можноста, веројатноста. Сѐ друго е разминување за влакно: тука е, а не е тука; е, но не е. Тоа е лабрисот на поетскиот предизвик и лабрис на творечкиот ризик. Пред таа врата застанува секој творец. Барем еднаш во животот, барем една минутка додека размислува што и зошто создал, колебливо држејќи ги песните над огинот. Ризикот продолжува се додека творецот има храброст да му се спротивставува на својот единствен вистински противник пред кој се расчинува во една амбивалентна конвулзија: љубов и омраза, стравопочитување и презир, широка отвореност спрема него или, пак, фарисејско мушкање во неговите пазуви. Оттаму, ставен сред тоа недефинирливо, неодгатливо, недофатливо во своите мени поле, во кое секоја грмушка на допир станува количка за некојси залутан мечтател, уметникот мора да пронајде сопствена врвица – пред сѐ во себе – за да може, исто така, отворено да го транскрибира светот, да го приврзе, не заробувајќи го, да го замени со друг, оставајќи го секогаш ист, неизменет. Тој ја вежба моќта во пареата да препознава друга пареа, а околу нив двете некоја трета маглена обвивка. На тој начин сигурно ќe чекори низ својата вокација, низ својот предизвик, имун на матријархалниот лабрис, зашто поезијата е жена, колку мистична со своите родилни циклуси, со оние дваесет и осум дена што тринаесет пати се содржат во една година, која претставува обнова и вечно продолжение (всушност, единствено вистинско продолжение), толку и прецизна, јасна, конкретна, со срп в рака наднесена над оној што го скрнави нејзиниот лавиринт.
На сето тоа нѐ учи поезијата на Ацо Шопов.
Колку и да звучи бизарно, дури непрепознатливо и за самиот автор, што е лесно да се објасни со она вечно недоразбирање меѓу творецот и неговото сопствено дело, горната поставка е еден обид на оваа поезија да ѝ се пријде одвнатре. Можеби така е и најприемчива. Треба широко со раката да се замавне и да се отстрани пената за да се видат проѕирните води на чувството отелотворено во јазикот на неговите стихови. И тука почнува играта на нуркањето. Површината е далеку над нас. Таа е занемарлива. Постои ли нешто долу, долу? Треба да се пронајде играта на песокта што ја предизвикуваат незабележливите изворчиња од кои се создава и поради кои живее.
За мене, како толкувач, тоа е пролетта.
И тогаш кога ги откривав, и тогаш кога сами ми се нудеа неговите стихови, и тогаш кога се согласував, и тогаш кога не се согласував со нив, пред мене тие секогаш оживотворуваа една пролет, не само како годишно време, како обнова на виталните процеси во природата, туку како синтагма и именител на сето она што ‘рти, што се раѓа како поетскиот збор на Шопов: „Глужд на глужд. Камен врз камен“ („Раѓање на зборот“) се раѓаше оваа земја, и заедно со неа сето она што ја сочинува, што ја осмислува, што ја овековечува. „Глужд на глужд. Камен врз камен“ се раѓаше културната историја на овој народ и заедно со неа поезијата како бунтовник и знаменосец. „Глужд на глужд. Камен врз камен“ зрееше јазикот на нашата поезија, и заедно со неа зборот, осаменик, мудрец со „многу врати“, како што би рекол еден друг наш значаен поет од помладата генерација. „Глужд на глужд. Камен врз камен“ ќе го создава поетот своето дело, замислено над глуждот и каменот како праискон на борбата, која постои во себе самата, надвор од сите измислени правила на играта, што така едноставно ја викаме – живот. „Глужд на глужд. Камен врз камен“, Шопов ќе го раскрилува својот xабитус и животен и творечки за да укаже, еднаш, конечно, дека без себе ние и не можеме да ги откриеме другите. Затоа неговата поезија и беше родилна, зашто имаше храброст да се осами, да се повлече во себе покрај гласноговорните „хорски пеења“, како што своевремено ги нарече професорот Митрев.
И, ете, во таа спрега на глуждот и каменот, во таа опора спрега што создава, и создавајќи, се пресоздава и себеси, за одново и одново да ги умножува тие каталитички процеси, од кои извираат нови и нови, во распонот на тој чекор од откритие до пронајдок, што значи од себеоткривањето до песната, и обратно, јас ја пронаоѓав пролетта на Ацо Шопов, секогаш млада и секогаш полетна. Онаа невина, полна со бабрење и претчувство „партизанска пролет“, која беше и остана пролет на сонуваниот и остварениот сон, пролет на една привилегија што се изборува со пушка или со перо в рака. За мене таа секогаш остана пролет, иако го менуваше колоритот, како што го менува колоритот и животното доба.
Но мислата има непредвидливи патишта. За неа нема скротувачки закон. Таа созрева со младоста или e прeмлада во староста. Тоа е единствената игра што никогаш не ја прифаќа. Ужива во своето орелско кружење над понорот, бега од јатото. Таа е секогаш сама. Изречена или почувствувана. И никогаш сосема допрена и разоткриена. Таа има многу лица. Но најубавото и е она – невиденото, кое и не може да се види, зашто не постои, зашто е само можно, веројатно. Затоа и не е чудно што пролетта на Ацо Шопов, еднаш започната никогаш не го остава својот оплодувачки занает. Таа е присутна како ширум отворен прозорец, како продув што нѐ гони на раздвижување; таа е пролет на мислата.
Поетот Ацо Шопов не ја изречува како што ги изречува другите нешта. Тие се само магиски предмети. Со нив ја довикува, во извесна спиритистичка смисла. Значи, потребна е напрегнатост, „Глужд на глужд. Камен врз камен“, тотално прочистување, видовитост, таа да се помириса во стиховите, да се почувствува нејзиниот трепет во праменот на косата. Изговорениот, напишаниот збор не е и не може да биде нејзино објаснување, туку нејзино загатнување. Нејзиното именување е именување на нешто што нема описен адекват во ниту еден речник. Таа е Збор и зборот е Таа. Лексиката е онаа пена што ја тргнавме за да се нурнеме, грубата смисла е проѕирната вода во која сме, а она нешто долу, тоа е можеби пролетта, или веројатно некој иден спомен за неа.
Ацо Шопов е поет на пролетта. За мене неговата Небиднина е истовремената неможност да ја откриеш, да ја осознаеш, иако знаеш дека е блиску и оти те поседува (тајната) пролет. Признавајќи ја својата сродност со тајната, дури својот идентитет со неа, тој не само што ги флуидизира оние толку спомнувани извори на песната, туку сосема ја дематеријализира и самата песна. Таа е, но не e; тука е, а не е тука. Таа се отвора како можност за толкување и интерпретација, како судница за веројатни вистини.
Затоа, приоѓајќи им на песните на Шопов, секогаш ги затворав очите за зборот што го опредметил, за да го доловам неизговореното, за да ја заслужам неизговорливата тишина, за која самиот поет пред многу години напиша дека е најдобриот толкувач на премолченото:
Ако носиш нешто неизречено,
нешто што те притиска и пече,
закопај го во длабока тишина,
тишината сама ќе го рече.
(„Во тишина“)
__________
* Текстот е објавен во Културен живот, 1976, XXI, 7-8, стр. 35-36 под наслов „Ацо Шопов: Песна на црната жена, (Скопје, Мисла, 1976)“. Потоа е преобјавен под наслов „Пролетта на Ацо Шопов” во Дело 74, 1982, год IX, бр. 5-6.