This post is also available in: Serbian

Pavlovski Komunist 1982 - Revolucionerna poezijaПред песната „Очи“ од Ацо Шопов
Очи на храмот на револуционерната поезија*

Радован Павловски

„Времето невреме вистинско е време“
Ацо Шопов

Стихот од една песна („Невреме“) од збирката Гледач во пепелта (1970) на Ацо Шопов ме упати во повеќе временски насоки. Во невремето човек се бори за своето време за опстанок, за својот глас и знак на иднината. Историското време за македонскиот духовен збор се јавувало како невреме. Народниот збор, низ борените столетија се одржал во коренот, се провлекувал како огнена птица низ крвавиот ѓердан, на востанијата за слобода; со него се пишувани повиците за слобода и на најуниверзален можен начин, скоро со поетски јазик е напишан и Манифестот на Крушевската Република (1903), прва од социјалистички тип на Балканот. Одамна неговиот духовен препород и законитост го испеа со „Т’га за југ“ Костантин Миладинов; со пламените нишки на тој јазик е извезена и „крвавата кошула“ на Рајко Жинзифов, таа и како духовен пејсаж на борбата е изложена на олтарот на храмот на револуционерната поезија на македонски јазик. Постарата генерација на современата македонска модерна поезија скоро третина од својата творечка енергија ѝ посвети на великаните на македонскиот уметнички збор во минатото кој го создавале во невреме и кој покрај нихилистичкиот тек на историјата, со револуционерна песна ги премостувале понорите, со голема верба во себе и силата на својот народ, направија духовен скок од своето невреме во нашето време.

На тлото на древна Македонија се вкрстувале стари цивилизации и култури. Но и војни како крвави дождови. Но во борбата и „сламката меѓу виорите“ (Његош) е силна. Никакви уништувачи не можеле да го уништат старото културно наследство. Македонската револуционерна поезија се ослободувала од сите душевни наметници и безличници, раѓала свое духовно потомство во невремето, ја пробивала историската блокада на јазикот, со нејзината законитост и сила летала и Мисирковата крилатица дека јазикот на народот македонски како и секој национален јазик е средство со кое се изразува севкупноста на националното битие. Но тоа средство на свеста, знаеме ние, било со пострашни поробувачки средства не само погодувано, забранувано, туку и спалувано. Соседните патријаршии и политики во минатото му го беа одземале и правото на молитва. Без бога и без молитва народот не молеше за слобода. Тоа е тоа време невреме. И борбата во невремето − вистинското време. Животот на песната не е ограничен ни од времето, ни од просторот. Од искони тоа е така. Поетовите песни се единствени негови преживеани сведоци во времето.

Револуционерната песна „Очи“ е сведоштво, една неумрена, секогаш жива револуционерна сила на македонскиот јазик и народ. Родена е во Револуцијата во еден повторен рецидивен миг на инертната историја за македонскиот народ. Сите борбени светлини на јазикот нашле утока и сегледачки сили во „Очи“, силата на народот во заедничката револуција на југословенските народи. До 1941 година македонскиот збор бил чуван како самобитен на дното на битието на народот, но како немушта за светската јавност, или пак истиот тој збор високо издигнат збор на врвот на свеста. Во вечната борба за опстанок се виореше како огнено знаме. Народот го чува јазикот. Тој народен збор со кој ќе ја напише, со животворен, творечки и слободоносен јазик песната„Очи“ Ацо Шопов, со столетија против сите тирании кружела како елипса во елевацијата. Кружела како лелек во народните востанија. Но и како космички трепет на народот на славите, љубовите, свадбите и војните.

Поетот Ацо Шопов останува, покрај исклучителниот и над сѐ мошне сложен мисловен и емотивен поетски опус, и како еден од големите ретки поети на револуцијата и тоа со песната „Очи“ која што темелно е вградена во целокупниот живот и дело на поетот. Тоа е третта или секоја песна на свој начин со поемата „Јама“ на И. Г. Ковачиќ, „Стојанка мајка Кнежополка“, неспоредлива песна, која во историското време невреме го извојувала своето слободно вистинско време, за да се огласи со едно ново време, со ново општествено уредување кое ќе го диктира ритамот на слободата, ќе го проширува видното поле, ќе се втемелува во видовите и формите на слободното и ослободеното од себе од другите творештва − творештво. Да се биде извидница и да се зема на нишан заканувачкото ништавило и историските авети. „Очи“ се очи на храмот на револуционерната поезија, победоносно знаме. Сите духовни борби, сите физички патила на сите големи поедици од македонското минато кои се раѓале и бореле без јазик за молитва, кои се бореле за својата и за слободата на секој поробен народ, како да дошол историскиот миг во песната „Очи“ да прогледаат и да светкаат со молња… зашто, говорот на „Очи“ е светлост на врховниот симбол на поезијата и животот на Ацо Шопов − сонцето. А тоа се родило во историска темнина. И во крв. Во 1941 година поетот Ацо Шопов со годините на тукушто стасаната „прва младост“, тргнал со другарите во бој во партизаните. И сакал да воспостави во невремето и го воспоставил слободното време, вистинското време за песната, за љубовта, за песната на народот, за сите болки, за сите лелеци, за сета исполнетост на животот, за сѐ што во личниот живот може да се случи, за сѐ за што големата слобода не може да биде виновна.

Во песната „Очи“ е вградена вековната култура на македонскиот јазик со емотивна и мисловна острина и над сѐ со свеста − да ги прежали жртвите, да им ја сочува етичката сила и моралната чистота на ликот. Во такво невреме наместо жетви никнуват народни војски. Во густите редови на борците, тргнува и поетот борец. Во „Очи“ е опеана партизанската чета во планинските предели на Македонија, во движење, во војна, во починка меѓу битките. Љубовта во песната и во борбата е посилна од омразата и очајот на поробувачот. Со тие „Очи“ во еден творечки миг се видени неописивите страдања и храброста на македонскиот народ, од нив искричи борбена свест и светлина. Полето на битката е огнено, нема, освен барутот, пејсажи, само еден епитет „рана пролет“ и локација „планинско село“. Пејсажот би бил насобраница од кумулирани облаци. Чекорите решителни, борбени. Во ниедна песна на тема на револуцијата и војувањето не сум наишол на толку овладан јазик за пеењето, ни толкава мерка, ни толкава сталоженост, смиреност и решителност, ни толку силен внатрешен ритам, ниту решеност на срцето и умот да се бори, да се гине до крај, да не се запре походот кон слободата.

Вистинскиот револуционерен поет и вооружената борба се раѓаат од длабочината на националното битие со универзален космополски учинок на правдата. Поетовата сила по патот на свеста е во судбинска врска со народот и земјата. Во песната пее моќта на судбината и поетовата моќ на пеколот да му се каже пекол, на тиранинот − тиранин, на жалоста − жалост, на љубовта − љубов, на борбата − борба. Поетовите „Очи“ се духовна светлина на народот во револуцијата. Што подлабоко во сопственото битие, толку поголемо е огласувањето на гласот, откривањето на силата. Свеста го покажува Патот. Поетот-борец сврстен во песната и во борбената колона го гледа во невремето вистинското време, ја доживува величенствената борба на својот народ, чекори и со стиснатите дамари на крвта, исконската сила на земјата ја носи и песната на борбата, уште едно оружје без лиценца, убоито, со двостраната борба на поетот со невремето околу себе и со песната во себе да се огласи песната победничка, песната ослободителка. Во тие стравични воени години за човештвото кога господареше јазикот на богот Арес, поетот Ацо Шопов со „Очи“ ѝ пее химна на слободата, очите на борбата навестуваат поглед и верба во иднината, оваа наша сегашност, дека Револуцијата ќе рага уште многу борбени слободољубиви песни на поколенијата со неслутена ослободувачка енергија и разбивање на нуклеусот на темнината на вековите а за нераскинливо заедништво на југословенските народи.
____________________________
*Текстот е објавен во Комунист, 09.07.1982.