Сто години од раѓањето на поетот Ацо Шопов*

За време на животот, Шопов има објавено дванаесет оригинални збирки:
1. Песни, Куманово, Околиски НОМСМ, 1944.
2. Пруга на младоста (со Славко Јаневски), Скопје, Главен одбор на Народната младина
на Македонија, 1946.
3. Со наши раце. Скопје, Државно
книгоиздателство на Македонија, 1950.
4. На Грамос. Скопје, НаПоК, 1950.
5. Стихови за маката и радоста, Скопје, Кочо Рацин, 1952.
6. Слеј се со тишината, Скопје, Кочо Рацин, 1955.
7. Ветрот носи убаво време, Скопје, Кочо Рацин, 1957.
8. Небиднина, Скопје, Кочо Рацин, 1963.
9. Јус-универзум, Скопје, Мисла, 1968.
10. Гледач во пепелта, Скопје, Македонска книга, 1970.
11. Песна на црната жена, Скопје, Мисла, 1976.
12. Дрво на ридот, Скопје, Мисла, 1980.

На 18 август 1967 година Ацо Шопов е избран меѓу првите членови на Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ), а препораката ја пишуваат словенечките писатели и академици Цирил Космач и Братко Крефт кои истакнуваат дека за Шопов зборот не е само израз на некоја мисла или чувство, туку и манифестација на звукот, додека стихот е манифестација на ритамот и мелодијата (Kosmač, Kreft, 1967).

Ацо Шопов е добитник на највисокото југословенско признание АВНОЈ (1970), како и на литературните награди: „Кочо Рацин” за збирките Слеј се со тишината (1956) и Гледач во пепелта (1970); „11 октомври” за препевот на Хамлет (1960) и за животно дело (1981); „Змаеви детски игри” за препевот на песните на Јован Јовановиќ-Змај (1967); и „Браќа Миладиновци” за збирката Песна на црната жена (1976).

Песна на црната жена е инспирирана од неговиот престој во Сенегал во Западната Африка, каде што тој е упатен во 1971 година како амбасадор на Југославија, по долги години посветени на издавачката дејност, претежно како директор и главен уредник на „Македонска книга“. За време на престојот во Африка тој ќе преведе и избор од поезијата на сенегалскиот претседател Леополд Седар Сенгор, член на Француската академија, добитник на „Златниот венец на Струшките вечери на поезијата“ во 1975 година.

Истата година Ацо Шопов во Скопје е именуван за претседател на Републичката комисија за културни врски со странство. Но, три години подоцна во неговите песни веќе одамна насетената болест ќе го натера да го напушти активниот јавен живот.

Како татко на Владимир, роден во 1948 година во бракот со Благородна, а починат во јануари 2000 година, и на Јасмина, родена во 1960 година во бракот со Светлана, Ацо Шопов доживеа да ги види и внуците Александар и Леонардо, но, не ги дочека Мила и вториот Александар. По неколкугодишната болест тој почина на 20 април 1982 година во Скопје.

Оваа биографија на Ацо Шопов е преземена од порталот Лирскиот дом на Ацо Шопов, поставен од Фондацијата „Ацо Шопов – Поезија“, која им дава на располагање на истражувачите и на студентите па и на други заинтересирани голем број на материјали, бесплатно достапни на различни јазици, со цел да го олесни научното истражување во областа на македонската поезија. Освен целокупното творештво на Шопов, на порталот се достапни и бројни огледи и толкувања на поезијата на Шопов.

Во Македонија, 2023 година беше посветена на стогодишнината од раѓањето на еден од нејзините најголеми поети (вклучена и во Календарот на јубилеи кои УНЕСКО ги поддржува во текот на 2022 и 2023 година). Поезијата на Ацо Шопов беше ажурно проследена и од страна на словенечката културна јавност, затоа се решивме и ние да го одбележиме неговиот јубилеј со објавување на двојазичен избор од неговата поезија, а со ова да потсетиме и на одличните препеви на поезијата на Ацо Шопов објавени во XX век, чии автори се петмината словенечки поети Богомил Фатур, Иван Минати, Цирил Злобец, Северин Шали и Јоже Шмит, и да ги претставиме и најновите препеви, остварени по повод стогодишнината од раѓањето на големиот македонски поет.

Ацо Шопов е еден од најпреведуваните македонски литературни уметници на словенечки јазик во XX век, пред сѐ во неговите педесеттите, шеесеттите и седумдесеттите години. Освен несомнителен естетски квалитет на неговото творештво препознаен од поединечни клучни македонско-словенечки меѓукултурни посредници, причините за тоа треба да се бараат и во културната политика од тој период во рамките на заедничката држава СФРЈ, односно т.н. меѓурепубличка соработка во областа на издавачката дејност, кога се поттикнувало и се поддржувало взаемно преведување на репрезентативни автори од сите тогашни републики. Во тој период како препејувачи најчесто се јавуваат самите поети.

И Шопов бил мошне успешен книжевен преведувач, а еден од неговите први поголеми објавени книжевни препеви е токму поезијата на словенечкиот поет Отон Жупанчич, и тоа прочуената и познатата поетска збирка за деца Цицибан (Кочо Рацин, Скопје, 1951) којашто ја читале бројни генерации како лектира за I или II одделение според наставниот план и програма за основните училишта (во тогашната Социјалистичка република Македонија).

Поетското творештво на Ацо Шопов во словенечката културна средина е претставено во до сега издадените три антологии на македонската поезија, а во 1957 година е препеана и неговата збирка Слеј се со тишината. Автор на предговорот на ова издание е Фран Петрѐ, еден од првите осуммина професори на Филозофскиот факултет во Скопје каде што работел како професор по историја на словенечката, хрватската и српската книжевност. Петрѐ е и приредувач на антологијата Makedonska poezija (1948) во којашто словенечкиот читател за првпат можел на свој јазик да се запознае со македонската поезија. Во оваа антологиија, објавена во тираж од импресивни 2500 примероци, се вклучени две песни од Ацо Шопов од неговиот ран период: „Очи“ и „Истранка“ во препев на Богомил Фатур. Во поезијата на Фатур можат да се препознаат и некои симболистички и експресионистички искуства, па би можеле да речеме дека тој ја препејувал поезијата на Шопов (и) според личните афинитети на планот на поетското искуство (Novak-Popov, 2000, стр. 263).

Девет години подоцна, поезијата на Шопов во Словенија веќе е претставена и со самостојната збирка „Слеј се со тишината“, целосно препеана од Иван Минати. Тоа е всушност и прва збирка на македонски поет препеана на словенечки, како и прв препев на поезијата на Шопов на странски јазик. Освен препеви на сите песни од оригиналната стихозбирка, изданието на словенечки јазик вклучува и осум песни од поранешните збирки на Шопов. Петрѐ во предговорот со наслов „Makedonski pesnik“ ги истакнува песните „Истранка“ и „Јесенице“ бидејќи се однесуваат на Словенија, а главниот дел од предговорот го претставува македонскиот книжевен контекст во кој се појавува и развива Шопов, за да го воведе словенечкиот читател во пресвртот во поетиката на Шопов, забележан во оваа збирка: „На својот сопствен пат на развој и на патот на развој на младата македонска поезија поетот дојде до сознание дека изворот на вистинската уметничка инспирација е степенуваното индивидуално доживување. Наместо големи колективни идеи и движења, во прв план излегува интимното чувство што ги открива луѓето во нивните непосредни, секојдневни односи. Првите збирки го покажуваа Шопов како борец и идеолог, а тие 34 песни ја откриваат неговата хумана страна. Со тие искажувања поетот тргнал на пат на вистинска лирика.“ (Petrè, 1957, стр. 72).

Песната „Залажување“ од збирката Слеј се со тишината е објавена и во 9-от број на списанието за деца Цицибан, во 1963 година. Насловот на песната, содржана во збирката Zlij se s tišino, е преведен како „Prevara“ – измама, а во списанието Цицибан (1963/64 г., бр. 9, стр. 235) со наслов „Uspavanka“ – приспивна песна, и со прекрасна илустрација на Марленка Ступица, една од најплодните словенечки сликарки и илустраторки со седумдецениска кариера и повеќе од 100 сликовници и илустрирани книги за деца. Ова е единствениот текст на Шопов во списанието Цицибан, но сепак, на тој начин во словенечката средина Шопов е претставен и како автор за деца.

Истата година кога песната „Залажување“ се појавува во Цицибан, излегува и втората антологија на македонската поезија на словенечки, со наслов „Sodobna makedonska poezija“ (1963), чиј составувач и автор на предговорот е Александар Спасов, а препејувач е Иван Минати. Шопов е застапен со десет песни: пет претходно објавени во Zlij se s tišino и пет нови препеви на песни од збирките Ветрот носи убаво време и Небиднина. На последната страница во кратка забелешка препејувачот на антологијата Иван Минати им се заблагодарува на составувачот на антологијата Спасов и на Блаже Ристовски – тогашниот (и воопшто првиот) лектор по македонски јазик на Филозофскиот факултет во Љубљана, кај кого Минати учел македонски: „На крајот од оваа убава, но тешка задача, бидејќи требаше повеќето песни да се препеат во што покусо време, доколку антологијата ќе претставува пресек на денешната македонска поезија, би сакал да им се заблагодарам на другарите д-р Александар Спасов, составувачот на антологијата, и на проф. Блаже Ристовски, лекторот за македонска литература при љубљанскиот Универзитет коишто пожртвувано и несебично делеа совети во врска со препевите.“ (Минати во: Спасов, 1963, стр. 165).