This post is also available in: Serbian Croatian Bosnian

За Ацо Шопов

Српскиот писател Драшко Реѓеп (1935-2019), на Струшките вечери на поезијатам 1969 год. ©Душан Ѓоргон

Драшко Реѓеп

Ацо Шопов, еден од репрезентативните поети на македонскиот јазик, се наоѓа во ситуација, во некоја рака, целокупната генеза на македонската поезија да ја гледа како свој сопствен случај. Навистина, „од првата збирка стихови на Песни (1944), до последната, Небиднина (1963), лирската експресија на Ацо Шопов изминува долга еволутивна патека, што е речиси истоветна со патиштата на повоената македонска поезија“ (М. Ѓурчинов).

Таа експресија протекувала најпрвин во знакот на егзалтираниот, пробуден национален романтизам и на распламтените партизански денови, за да му се врати – особено во моментите кога се појавува книгата Стихови за маката и радоста (1952) – на својот интимен свет како на еден нов, еден отворен простор на своите можности и за, во својата последна фаза, уште од порано истакнатата, осведочена смисла за интензитет на непосредното доживување да ја поткове со една пргава мисловна акција во врска со минливоста, тој ветар без татковина, но и без страст.

И како што Блаже Конески и Славко Јаневски, поети од истата генерација, настојувале својот поетски израз да го остваруваат во знакот на „многубројни реминисценции во кои одекнуваат темните страсти на паганското словенство, блескаат духовните идиограми на византиските влијанија и на нашето полуанонимно средновековие, и се оцртуваат достоинствените знаци на отпорот и немирите пред наездите и освојувачите“ (М. Ѓурчинов), па на тој план сесрдно и вдахновено им се придружуваат претставниците на неколку наредни генерации, – исто така и Ацо Шопов, вдолж целата трансверзала на својата лирика во последниве дваесетипет години, без прекин смета со тие темни пориви на свеста која, толку магично, ја разлева низ целото битие онаа „долу тешка една крв“.

Неговата поезија е вечно, без оглед на модните обѕири на одделните литературни сезони, трагање по „еден обичен збор“,уште непронајден збор кој истовремено ќе биде и „збор на раѓање“ и „збор на лелекање“. Малата, но значајна и донекаде програмска страница од лириката на Ацо Шопов под наслов „Песна“, бара од поезијата да ѝ се потсмевне на мимолетноста и, исто така, истовремено, да биде и остане „живо време меѓу четири ѕида“. Иако поставени на голема меѓусебна раздалеченост, моментите на лириката на овој поет од југот што не објавувал многу често, но објавувал некои пресудни сигнали од своето сфаќање за животот и за поетството, се наоѓаат во една линија: толку e измерлива и, донекаде, комплементарна таа тиха и вечно назначена во аголот на некој стих мисла за впечатливоста на болката, за гордоста на трагизмот што го населил ова минливо и заборавно време.

Се чини дека токму тоа исклучително, а мошне постојано чувство за автентичноста и за неисцрпната изворност на сопственото доживување ја водело – во многуте опасни и опаки времиња на нашата повоена поезија – лириката на Ацо Шопов во правец на комплетен поетски сензибилитет. И кога настојувал, сиот, да се вклопи во големата хорска композиција на нашата поезија за обновата и изградбата, и кога – очигледно спротивно на природата на својот талент – зборувал грлесто и естрадно во името на мнозинството, и кога, сентиментално разболен, зборувал за таканаречените мали нешта во нашата лирика на педесеттите години [на дваесеттиот век], и кога бидувал медитативен и кога отстојувал исповедно меланхоличен над базјето на детството и младоста разлистена во една „партизанска пролет”, Ацо Шопов, не ја напуштал зоната на непосредноста, зоната на своето лично доживување, така што автентичниот звук на многуте негови стихови му се должел всушност на извесниот впечаток дека тој пее за она кое, како лиричар, во потполност го исполнува, дека тој тоа токму така го чувствува и дека дневничката траса на своите исповеди никако не ја напушта.

Треба со внимание да се читаат дамнешните стихови на Ацо Шопов за партизанската пролет, за среќата и за гората, за бунтовната песна, па да се види колку се облеани со една развеселена, бодра свест за слободарското чувство и со еден јазик со кој, првпат слободно, се покажува развиореното знаме на љубовта кон родниот крај и се покажува македонскиот стих изречен на висок глас. Треба да се види колку има внесено лична, непорочна страст во наивните, но звучни стихови за деновите на иднината, и треба исто така да се насетува колку љубов е заложена во стихот што во песната „Со наши раце” речиси галежно му се обраќа на „крајот наш роден“, па дури тогаш да се вреднуваат со естетски критеруми сите работи што ги оставил зад себе поетот.

Како што обично бидува, антологичарите, главно од литературни причини, се зафаќаат најрадо со последната фаза на поетотовото творештво, при што далеку настрана го оставаат сè она што тој го пишувал во мугрите на празничниот повоен ден на македонската поезија. Но, токму тие мугри се патоказни и доволно јасно зборуваат за тоа дека и секој хипокористик („тешко ропство не се трпи, друшке”), и секој извик, и секоја умилност, и секоја поента од таа рана лирика на Ацо Шопов во некоја рака го храни литературниот проговор на македонската литература и на јазичниот израз. „Другарко моја, другарко мила“, тоа не е едноставна, емотивна релација на една песна посветена на љубовта, туку истовремено е жива потреба на еден свеж јазички елемент, негово изискување да се поигра, да се покаже, да се идентификува со националното чувство, најпосле – да се афирмира. Една поетска мисија е стопена, без остаток, со судбината на нацијата, а еден поет, по превосходство лирски, сиот свој формат го аплицира врз почвата на една нација одново родена, одново видена.

work in progress – nov prevod

„Поетот треба да ги пробуди зборовите“, така напиша неодамна Ацо Шопов, во коментар за познатата песна „Грозомор“. „Збор е за зборот“, вели тој. Во една друга песна, песна, што се вика „Раѓање на зборот“, тој напомнува дека „зборот се двои од темнина“ и дека „ги крши сите слелоочници“. Очигледно, зборот како чин, како факел, многу опседнувачки дејствувал во просторите на поезијата на Ацо Шопов. Како полскиот поет Збигњев Бјенковски, и Шопов всушност со својата лирика испишува една очигледна „Ода на речникот“, и може да каже за сите тие зборови, заборавени и влијателни, премолчувани и извикувани, дека се „мечтоносни и спасоносни, понеодложно и подословно, доведени до очај и онемени од уживање, изведени од рамнотежа“. Меѓутоа, треба и овде да се наспомне дека Шопов не е експериментатор кој слепо, немерливо го наслушнува шумот на сопствените зборови и на новите споеви, туку дека вечно смета со балансот, со смерната а права рамнотежа со внатрешната коресподенција на нештата и на звуците. Во виорните времиња на современоста, Шопов не е поет што детски разиграно се весели, или пак – занемен од страв и од ужас – се чуди, туку, пред сè, е тих заговорник на зборот што е магичен и што, уште, е единствен, сè може. Верувајќи во моментите, верувајќи, би рекол, во инспирацијата како во фокус на сензибилитетот и на паметта што наидува и брзо минува, тој смета со пресеците, со тајните, но важни споеви на мислата и на поднебјето, на личноста и болката. „Во тој момент, се собираат сите нешта и сите исчезнуваат“, вели тој, исто така во коментарот кон „Грозомор“. Всушност, верувајќи во моќта на зборот, тој верува во тајната, во прекрасната, мечтовидна нејасност на овој свет на кој му се стиротивставува геометриската шема на рационалното сфаќање, но и плиткоумноста на буквализмот. Понесен според начинот на старинските лиричари, но видовит и немирен на еден начин изразито модерен, недефиниран, неетикетиран, овој поет својот лирски свод не го составил врз материјата на изабени нешта и поими, туку сиот му се предал на еден нов, повеќезначаен, разбранет, неименуван впечаток. „Секако, поетската идеја е родена од потребата да се соопшти нејасната, неопределена и непотребна состојба на духот што очекува свое растурање поради некои збиднувања што се надвор од неговата моќ и влијание“ (А. Ристовиќ). Големата способност за сконцентрирање на предметот, на таа божем недофатлива, флуидна лирска тема на песната – овде се јавува толку често како настојување да се досегне самата срж, битноста како таква, невидливата орбита на нештата и на судбините. Оној прочуен, вечен „златен круг на времето“ не е само наслов на една песна од овој поет, туку истовремено се јавува и како симболично определување на целокупниот склоп на неговото поетство што настојува во кругот на една целина, во повторена строфа, во истоветен звук што се јавува во почетокот и на крајот од песната, да проговори не за потребата од дисцлипина на изразот, туку за преокупираноста со темата, па значи неминовно и за невозможноста преку дигресии или пак преку тангентни ознаки да се искупи поетската судбина што тој настојува да ја доживее целовита и во договор со релевантните контури на сегашново време.

Единствениот ветер на неговото поетство што нема татковина –  тоа е оној чиешто име можеби е добрина. Тој благ здив на простување и нежност поточно го обзема целокупново поетство, кое не престанува да трае загледано во „одлутаното време“. Декоративно украсено со вечни и незгасливи стремежи по далечини, во дошептување со тревите што има извесни пантеистички акценти, довикувајќи го „полноќното сонце“ во зенитот на својата таинственост и несфатливото, вечно исправено стебло на ноќта што расте сѐ повеќе и поупорно пред поетовите сетива, зборејќи им галежно на ветровите, де на црни, де на развигорци што се дочекуваат радосно и ведро, среде август како среде најбогата, најзрела оаза на југот и летото, ова поетство трае под пресудниот „меч на тишината“, и со таа своја судбина, свртена кон молчењето и кон живиот немир на битието трае неизмерно, но достоинствено. Без тажење, дури и без извици, песната на Ацо Шопов стои пред нас како неспокоен заговор на молчењето, целата од прецртувања и од сублимизирани тонови. Неговата лирска строфа „Во тишина“ целата е исткаена од таа голема и преголема доверба во моќта и во амбивалентноста на тишината:

Ако носиш нешто неизречено,
нешто што те притиска и пече,
закопај го во длабока тишина,
тишината сама ќе го рече.

Неговото небо, тоа е пред сѐ „небо на тишината“, и тоа не е единствено досетка на неговата имагинација, туку един ствен универзален свод на ова поетство што не ја милува громката фраза, туку исто така се извлекува и од доменот на филозофствувачките решенија. За него преодноста понекогаш е единствено промена, таа негова света и неприкосновена именка, а понекогаш тишината е идентификувана со скаменетиот мир на езерото, со езерскиот спокој. Дивото молчење на морето за него е исто така само предел во кој тој безутешно и вечно трага по својот глас, по скаменетата ситуација на еден свет што не е негов, но би можел да стане негов.

Внимателен набљудувач и исто така внимателен хроничар на своето растреперено, но прикриено бурно битие исполнето со стивнати дамари, Шопов, како поет, од поезијата на т.н. мали нешта успевал да создава предели кои кликтаво пливаат по овие сводови на тишниата како акцентирани, преважни моменти на сопствената концентрација, која пак е и поетска и мошне лична, мошне зафатена со себе и со своите т.н. мали нешта успевал да создава предели кои кликтаво пливаат по овие сводови на тишината како акцентирани, преважни моменти на сопствената концентрација, која пак е и поетска и мошне лична, мошне зафатена со себе и со своите т.н. мали доживувања. Нешто кое отпрвин напомнува на младештвото на еден поет, нешто кое неодоливо потсеќава на југот, на пределот загледан без прекин во Алдебаран, таа магична јужна ѕвезда не само на Влада Урошевиќ, туку и на целата македонска поезија, нешто што зборува за нагласено интензивната и распламтена соживуваност во светот навидум неподвижен и вечен, место што се сака, крај што не се заборава, развеселеност што е сеопшта, тишина во која сѐ се слева и која, како површина на неговото езеро, е „полна со модра тага“, тоа не е само пределот на ова поетство, туку неговата првостепена, вообразна, единствена реалност. Во познатата песна на Ацо Шопов „Лов на езеро“ се јавува, во жива и симболична поетска слика, исправен заканувачки нож. Таа вертикала на неговата песна, како што ја гледам – слично на оние негови дамнешни каријатиди или каменен бол кому му е тесно во нејзината и во хоризонталата на рамнодушноста – високо горе се издига, над приземната резигнација на светот и на светлото, таинствена и со висок глас.

Во најголема мера книгата Небиднина (1963) на Ацо Шопов го афирмира токму тој негов чист, неопетнет, навистина инспириран поетски израз, наклонет кон брискантии спонтани лирски моменти. Во уводниот циклус на оваа книга се наоѓа една песна, впрочем овде веќе и цитирана, чијшто наслов не е само мошне карактеристичен, туку и мошне важен за разбирање на најновата, најзрела поетска фаза на овој лиричар, Тоа е песната „Молитва за еден обичен, но уште непронајден збор“. Таа инсистира на невиноста, на пронаоѓањето, на едно откритие што би овозможило разместување на рамките, со кое би се избегало понатаму каде што непрестајно вика нестрпливата љубопитност. Впрочем, како и уште многу моменти од оваа книга, таа ја сака неочекуваната, таа ненадејна промена што изненадува и што се противи на постојните рамки. Темниот виор на битието кој, мошне симптоматично, се јавува во оваа книга во неколку наврати, пред сѐ, сведочи за загатката што се вика тело, што е идентификувана со тајното битие. Со тихи, но впечатливи асоцијации по татковинскиот ритам – „домородски ритам“, вели Ацо Шопов – и со сфаќање за зрелоста на годините што минуваат, оставајќи не темни и несфатливи, оваа лирика настојува да се запомни, но исто така настојува и да се загрижи над тој немушт, непрестаен виор на телото и на преодноста, на битието во времето што минува премногу брзо. Се чувствува дека поетот во драматичен трепет ги доживеал тие свои „Молитви“ со кои се обраќа до своето памтење и до својата вообразба. Под налетите на црниот ветар на преодноста, под налетите на годините, секогаш поставен на едно место премногу познато, тој милува да ѝ зборува нежно на таа чудна, далечна тајна на битието, која Растко Петровиќ ја доживеал во своите телесни, темпераментни претраги на битието, и кои Душан Матиќ ги насетува во своите, божем, ноншалантни лирски референции. Последната „Молитва“, во првиот циклус од оваа книга, всушност нападно го насетува тој црн, мрачен облачен ветар на лошото време и се витка пред него, целата болна, целата во таинствениот трпнеж на осаменоста.

Непостоењето за Ацо Шопов, не од вчера, не е ледено оттуѓуванье што го донесуваат годините и одмаздата за дамнешната младост, туку пред сѐ тажачка што пред нас се допираат две непостоења и што живееме во расцепот на тие големи планини на заборавот и непознатите светови на идното време. Непостоење, тоа е за него оној сеопшт, неочекуван и неумолив „ветар на времето“, што го вика Танасие Младеновиќ, и тоа е истовремено еден порив не за смирување, туку за несмирување во овој свет што е необичен и немушт, денеска како вчера. „Старо купувам“ повторува во неколку наврати во истоимениот циклус, во брз ритам Ацо Шопов, и сè што се објавило во неговата секојдневност пред нас, како знак, како момент на чиста увереност и љубов, тоа е непресушно поврзано со тие стари спомени што нѐ носат некаде во познат крај, но секогаш поинакви и секогаш нови. Возвишениот, горд свет на еден лиризам што е доволно видовит да не се мами со ситни можности, а истовремено доволен та врз негова основа да се изгради еден цел кичер светлина и немир. Има темперамент, и има чист занес оваа лирика со која поетот одново поставува на тапет некои од своите најинтимни лирски теми за преодноста, за времето, за незаборавот, преку брзиот лет на црните виори на преодноста. За моето чувство за поезија една од највисоките, најблескави антологиски песни на Ацо Шопов е секако песната „Има долу една крв“. Во целокупната негова лирика, создадена врз еден, голем бран на доживеаност и автентична смиреност, одвај може да се пронајдат неколку толку возбудливи, толку продорни поетски структури, како што е оваа со која тој драматично, по малку патетичен и пренапрегнат во гласот, изискува сознавање, но сознавање по темните пориви на телото и на човекот, за длабините на несфатливото, за тешката и темна крв која, долу, длабоко, се вала подмолно и загадочно, владеејќи нема како понорница, преку возбудувања. Тоа е онаа страшна крв на оваа лирика која никогаш и не ѝ допуштила галежно да се наднесува над хоризонтите на лажните поетичности, туку брзала по остатокот, по тајната. „Има една стара крв, црна и гола“, вели размислениот, возбуден стих на Ацо Шопов, а сè што пред него се ведне и наведнува, како субјект и, истовремено, самата природа на тој лиризам, овде се јавува во својата недотерана, порозна, страшна појава. Овој поет не се плаши од тоа да ги споменува злото и ноќта, но тоа го прави со начинот на сопствената проекција на злото што е сеопшто, и на преодноста што е сечија.

Во годините што наидуваат, очигледно, лириката на Ацо Шопов сѐ повеќе ќе биде определена токму за овој, по многу што свеж и впечатлив – вид за откривање на судирите, на соучеството во драмата, на гордоста во светот кој, во соништата, му се прикажува како загадочен и светол. Лиризмот на Ацо Шопов, несомнено, застанува во редот на најособените во богатата и разновидна современа македонска поезија. Тоа е лиризам што открива, што се допира до драмата и до битноста на битието, сѐ во едно болно и носталгично говорење кое пак за себе го пронашло вистинскиот збор во мноштвото вербализми од секој вид. „Предизвикувањата на естрадата, стапиците на вербализмот“ (М. Ѓурчинов), во присуството на оваа поезија, останале секундарни, а оваа лирика, меѓу најостварените во македонскиот јазик, проектирала пред нас „живи, екстатични и неурамнотежени расположби во кои се наоѓал македонскиот човек во првите години по ослободувањето“ (М. Ѓурчинов), но исто така и размислената, зрела будност од последните години на богатото творештво од својот зафат.

Овој поет, судејќи по сѐ, е навистина „меѓу печалбата и небиднината“ (Сретен Перовиќ), меѓу тие две највпечатливи категории на еден национ. Минатото апокрифно, потсвесно, уште не освоено се јавува, во присуството на таа небиднина, како фатум, но и како поттикнувачка именка што свети надалеку:

Старинска ѕвездо, ѕвездо на пророци и чуда,
распрсни се во стихот, потони во најцрн мрак.
Повеќе трае во крвта оваа светлина луда
и овој невидлив пламен што нема ни име ни знак.
(„Златен круг на времето“)

Небиднина, благословена и неизнајдена, тоа е целокупниот тој збор што се извикувал во тешките времиња на поетовиот народ, што била фатум, ограничување, злокобен и опак збор. Тој збор се стровалил во лириката на Ацо Шопов, како и самата реалност, горда и со висок звук. А со неа овој поет, како смерен поклоник, ѝ се моли на својата крв, на својот сон, на своето време, но и времето на сите оние кои, како него, еднаш биле осудени на непостоење, на туѓ rовор. Небиднина, тоа е – како што е веќе забележано – магична, автентично поетова кованица со која овој поет не ја обогатил само македонската лексика, туку пред сѐ поетското доживување на еден современ предан испитувач.

Изгледа дека во примерот со лириката на Ацо Шопов не се исклучува ни нагласената конфесионална компонента, ниту пак изразито химнички лансираната мелодија на изразито етичките квалитети. „Скусената патека“ на македонската литература во примерот на, по обем неголемата, но по своето значење исклучителна лирика на Ацо Шопов – се јавува како една цела, токму и создавна со литературно историски концепции, антологија на македонскиот израз, од денот на партизанското војување до висорамнината на искуството на денешните поетски гласови на тој јазик. Она што важи за Блаже Конески и за Славко Јаневски, несомнено важи и за Ацо Шопов. Без прекин, овие поети учествувале, и натаму учествуваат, на поетскиот турнир на богатиот плурал од современата македонска поезија покажувајќи со пример дека генерациските поделби се условни, а дека старите, веќе класични поетски победи секогаш се докажуваат единствено со нов полет.

Во „современата македонска поезија, мошне раслоена, во која метафоричната слика го слави еден од своите најголеми триумфи во југословенски размери“ (П. Зориќ), Ацо Шопов, во своите најдобри моменти, пишува интимистичка лирика што е наполно лишена од зашеќерени, допадливи ситуации и која се јавува со својата искосена вертикала на болката и на сопствената проекција на запретаните, заборавените денови на минатото. Оваа лирика не обилува со реминисценции за минатите денови, не се преплетуваат во неа, како во лириката на многубројни автори од неколку генерации во македонската поезија, историски имиња, митови и легенди од минатото, но таа непосредно се потпира врз ткивото на апокрифно видената почва на сопственото минато, и она вечно, неуништливо право на сопствено минато е создадено не во дескрипција на автентичните настани, запамтени или запишани добро во историјата, туку првенствено како една понорница на спомени, инстинкт за самоодржување на големото балканско ветрометиште. Наместо на митови и на легенди, оваа лирика најмногу сака да укаже на темните вирови на сопствената крв, да се стопи со нив и со нивниот вознемирен жар, уште од почетокот, да ја искаже судбината и на еден национ и на едно битие, поистоветено со поетот, во гласното, но анонимно мноштво на минатите денови. Тој национ, и тоа битие, навистина, вечно – под притисокот и во хистеричното игнорирање од соседните суверенитети – „гладувало по невозможности“, а онаа света и светла небиднина се јавувала како темен, засолнет вилает во кој траело сè што се вика постоење, живот полн и богат, но непризнат. Грозомор, познат збор од познатата песна на Ацо Шопов, со својата поента за сонот и за пепелот, како за одредиште конечно и незапирливо, има свои корења, како што гледам јас, во сфаќањето и определувањето на онаа иста небиднина со која, еднаш засекогаш, е најавен „црнден“ како именка не само од онаа „Тажачка од онаа страна на животот“, туку исто така и од целото поетство на овој поет на југот, на годините, на телото и преодноста. „Во последниве години лирската интима на Ацо Шопов созрева во еден прегнантен, сублимиран и синтетичен звук, кој сѐ пошироко ги надминува рамките на лирската конфесионалност“, да го цитираме последен пат Милан Ѓурчинов. Мене ми се чини дека таа лирска конфесионалност имала поуниверзално значење веќе и во поранешните негови „Очи“, во кои првото лице еднина не го раскажува својот расказ, туку допушта, како најголема тајна и првостепена доверливост, да се наднесе над увото, во слухот, во имагинацијата на секој читател. Веќе одамна не одиме, со песната на Ацо Шопов, во поход кај Маркос, „На Грамос“, и веќе одамна таа не ги повикува комбајните на родните полиња. Далеку повеќе и подоследно, таа ја повикува промената, таа „игра мудра“ која и „во жолтата пустина на есента“ пронаоѓа еден глас кој, како Нарцис, би се свртел кон сопствениот одѕив и кој би настојувал сѐ да вклопи во својот светол и висок тон. Нијансирајќи ги така своите рани и импресивните искуства на младоста и на оние денови, славните партизански денови, застанувајќи најмногу пред феноменот на крвта и пред маѓијата на небиднината, воздржан и реминисцентен, избувлив понекогаш како оние две негови две бели птици што се прогонуваат над езерото, особен израз што сѐ повеќе протекува во знак на сублимација и на афористичка едноставност, Ацо Шопов е автентичен како поет, секогаш кога во остриот и во уште позаострен судир на моментите што следуваат и оние што веќе сме ги пропуштиле, – пронаоѓа еден агол што дозволува издвоен подем на страста и на незаборавот.

Во 1963 година, во уводот кон антологијата Црниот бик на летото, Влада Урошевиќ напиша: „Едно големо, вжарено и јужно сонце трепери во стиховите на оваа книга. Полноправно и страсно, тоа ги обојува овие песни со темперамент што го наоѓа својот израз во робусноста на емоцијата – во драматичноста на елементарните судири и пејзажи, во паганството на визијата на минатото. Авторите на тие песни, поети од најмладата генерација на македонската поезија, го следат, истрајно и вљубено, пасионирано и неуморно, гласот со кој, под тоа сонце, вибрира почвата од која потекнуваат, тој глас што одѕвонува во облаците на поднебјето, во боите на старите зографи, во звукот на народната песна. Низ блесокот на отпорот и низ слоевите на ропството, низ орнамeнтиката на фолклорните одреди и низ искуствата стекнати во судирите со природата, низ насетувањето на длабоките врски и корења со родните пејзажи и низ постојаните откривања на блискоста со сеопфатниот круг на постоењето во светот наоколу, води тој глас чијшто одек донесува стихови од оваа книга.“ Забележана врз маргината на расчленетите поетски светови на најмладата (сега веќе: помладата) генерација македонски поети, оваа опаска пред сѐ настојувала да дистингвира, барем јас мислам така, една генерација во историска вертикала на повоената македонска поезија, и во релациите со предците и, донекаде, со следбениците. Меѓутоа, всушност, оваа опаска – со целокупната сериозност на еден сложен, еластичен суд – е важечка токму за просторите на македонската модерна песна во целост. Во тие простори поетството на Ацо Шопов не е екстремно вљубено ниту во ритуалот на фолклорот, ниту во наргисоидното ткиво на легендата, ниту пак во историските знаци на минатите денови. Меѓутоа, треба да се рече дека токму во него, толку значајно спорен во педесеттите години на општата демократизација и на силниот препород на нашиот литературен живот, и толку долго вoнспорен, се отсликува судбината и го покажува карактерот на македонскиот литературен збор воопшто. Тоа поетство никогаш не пројавувало амбиции преку локалитети или преку специфични бои да се вклопи во постојното поднебје, туку сметало токму со богатата слика на транспозицијата, како таква. И, како што во песната на Славко Јаневски „Зелена ноќ во април“ категоријата на таа хлорофилна боја се јавува во целата своја универзалност и во богатото созвучје на јужното поднебје во пролетните денови, кога онаа иста промена е доминантна и главно уочлива, амбиентот се јавува одвај тангентно, без никакви склоности кон фотографирање и кон ситно детализирање на јужната, уводна почва на древната Македонија, исто така во лириката на Ацо Шопов интровертно, во богато присуство на внатрешни дамари, се јавува еден горд, а сепак мошне ненагласен, дискретен, прочуствителен повик на онаа древна „Т’га за југ“ на Константин Миладинов. Како знак, како знаме под кое овој војувачки мечтател на македонската позеија го сонува својот голем, незаклучен, отворен поетски сон.

Во повеќето, и не единствено рани моменти, лириката на Ацо Шопов напомнува за чистотата и јадроста на народната поезија, тој блескав континуитет на македонската литература. Исто така, Стеван Раичковиќ, како поетски собрат, умее да се појави во близината на овие стихови обрабени со чувството за потреба човекот да се нурне во папратот на мракот, под стеблото на ноќта, меѓу тревите, во богатото хлорофилно зеленило што го дишел. Потоа, изразната блискост меѓу Ацо Шопов, Славко Јаневски и Блаже Конески не е исклучително блискост на врсници, генерациска. Тоа е блискост пионерска, испитувачка, блискост која поскоро напомнува за заедничкото почетно гледиште во однос на маѓијата на јазикот, смислата на песната, убавината на звукот, истоветноста на асоцијацијата, одошто пак на резултатите кои, кај овие тројца поети, покажале различни изразни можности и често различни видови поетски имагинации.

Во песната „Грозомор“, на крајот исто како и во почетокот, пред лицето на читателот се јавува лузната како „глужд на немушти зборови“. Таа лузна е речиси истоветна со грозоморот, со тој блескав и страшен симбол на лириката на Ацо Шопов. А потоа, во таа песна се порачува и ова и волку:

Песно, ако те допре некој испосник морен,
прими го да ти биде во горењето рамен.

Во линија на слободна парафаза, може да се рече дека песната на Ацо Шопов, со впечатливиот судбоносен белег на својот грозомор, тој свој огнен, неуништлив метроном, всушност на јужната почва на Македонија, подигнала светол и мошне особен чадор, кој, повеќе од сѐ, настојува да биде чиста оаза на сонот за тој уморен испосник. Мечтовидна и надалеку видлива, оваа песна не стрчи со свои атрибути во амфитеатарот на навивачките страсти, но гордо се издигнува над својата сопствена сенка, како блескав пример на македонската модерна песна која, толку често, влијателно и блескаво зрачи во многу правци.

________________________
* Македонски превод на текстот „Posljeratni pjesnici Jugoslavije (Aco Šopov) објавен на српскохрватски во Život, br. 5, XVII, 1969.

Првиот македонски превод на овој текст  е објавен во Современост, 1969, XIX, 8-9, стр. 905-916. Инсерт од текстот е објавен и во Дело 74, 1982, год IX, бр. 5-6., под наслов „Исказ на судбината и на еден национ и на едно битие”, овојпат во превод на Александар К. Нејман кој значително се разликува од преводот во Современост. И обата се преполни со погрешни толкувања на изразите на Драшко Реѓеп, причина поради која редакцијата на Лирскиот дом на Ацо Шопов овде објавува еден потполно нов превод.