Risto LazarovТишината, небиднината и црното сонце*

Ристо Лазаров

Мнозинa од нас тука, збрани во чест и слава на Ацо Шопов, лично го познаваа големиот поет. Повеќето прочитале сè што напишал тој, а и што е напишано и речено за него. Можеби затоа и верувам дека на ваква прилика и на ваков состав најмногу и прилега тишината – онаа тишина што Ацо Шопов прв ја откри во нашата поезија и која дури сега, во општата фејсбуковска и твитерска дрдорливост, ни го открива сето свое значење, ни открива всушност, дека не се наоѓа подобар и поумешен говор од говорот на тишината. Мислата како повеќе да одекнува ако не се каже, ако се одмолчи. Онаа мисла која кај Ацо Шопов никнуваше од бескрајните длабочини на празниот лист хартија.

Ако моќта ѝ припаѓа на тишината, што тогаш со зборовите, зошто служат зборовите? Па, зборовите служат да се пишуваат песни. Зад нив, секако, не стои само тишината,ама ние, од пуста мрза, често и не знаеме што стои зад тишината и зад зборовите. А ретко, ептен ретко запнуваме да ја откриеме јатката на зборот и што има во неа.

Од зборовите се создаваат стихови, а од стиховите песни, сите песни на овој свет. Но, само кај вистинските и големите поети, каков што несомнено е Ацо Шопов, некои стихови звучат како цела песна. Спомнете си само: “Океанот е мал, човекот е голем”. Или: “Кој ни ја досуди таа небиднина да бидам стебло, да бидеш песна”; Или: ( Човеку) “птицо претворена во ѕвезда, кој мисли дека те сфатил не знае што е бездна”. И така натаму, и така натаму. Набројувањето би било долго.

Од неговата рана младост, скоевска и партизанска, до 20 април 1982-та, поминаа многу историски татнежи и светкавици, се отвораа и многу темнини низ кои требаше да се врви. Ацо Шопов си ја чуваше светлината и си ја носеше длабоко во себе, како и тишината. Нека не се сфаќа како пригодничарски исказ верувањето дека таа светлина и ден денес штедро нè озрачува сите нас неговите поклоници и следбеници.

Ацо Шопов прв објави стихозбирка во слободна Македонија, онаа Македонија за која веруваше дека е судбина на светот, а светот судбина на Македонија и денеска таа македонска слободаска поетска прворожба не може да се есапи само за прост и празнозначен факт. Попрво ќе да беше тоа неговиот прв чекор кон иднината, кон веќе спомнатата тишина. Потем прв и единствен ја препозна небиднната, ѝ го крена дулачето, ѝ ја откри ликата. Среде небиднина знаеше да ни каже што ќе ни се случи вчера и што ни се случило утре. Среде небиднина, потем, тивко, тивко излегуваше од сонот, за в мугри да го препознае и црното сонце. И сè така, верувајќи дека сите реки и мориња имаат и друг брег. Сè така, знаејќи, и од сопствениот опит, дека поезијата како и секоја вистинска уметност е напор, тежок напор. Некој беше рекол дека пишувањето поезија е, всушност, увежбување на смртта.

Со заминувњето, пролетта 1982-та, Ацо Шопов стана првиот класик на повоената македонска литература. До крај и остана верен на поезијата, нескршливо верувајќи дека токму поезијата ги достигнува највисоките висови на јазикот.

И тишината, и небиднината, и црното сонце, сè што создаде Ацо Шопов, се неодминливи знаци на една поетска великост, знаци на зрелост кои беспоговорно сведочат дека сè што ќе биде сработено и стокмено како што треба, се претвора во спомен, станува трајна вредност. Наспроти сите морници на новите времиња во кои не се баш и реткост обидитите значајни писатели да се тутнат во заборавот и тоа не со критика и превреднување, ами со неподнослива леснотија на едно ирационално самоволие.

Нема кој да не знае дека Ацо Шопов, поетот на кој денеска уште еднаш му се поклонуваме, беше душа човек. Сушта потврда на тоа дека поезијата е еден вид душа искажана со јазикот.

____________________

* Реч изговорена на 3 мај 2012, во Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ), pо повод одбележувањето на триесетгодишнината од смртта на  Ацо Шопов. Повеќе податоци за настанот ќе најдете тука.

Верзија на овој текст е објавена како поговор на Гледач во пепелта во издание на Везилка11, во 2013 год., под наслов „Врвот на болот”.