Ацо Шопов – поет и дипломат*

Ахил Тунтев (1939-2020), македонски дипломат и новинар

Ахил Тунтев

Според еден искусен дипломат, успешноста на мисијата на еден амбасадор би требало да се оценува и според тоа дали по неговиот мандат напишал книга. А што да се рече ако тој зад себе оставил цела библиотека авторски дела и преводи, и ако лично неуморно придонел за градењето мостови за културна соработка, меѓусебно запознавање и пријателство меѓу својата и земјата во која ја остварувал својата дипломатска мисија – како што е случајот со македонскиот поет и преведувач, академикот Ацо Шопов.

Во историјата на македонскста дипломатија ќе остане податокот дека не мал брoј југословенски и македонски амбасадори биле регрутирани од научната и културната средина –академици, професори, писатели и сл. Така, и човекот што со своите незаборавни стихови има оставено небришливи траги во македонската национална култура по војната. Ацо Шопов, спаѓа во онаа група македонски интелектуалци и културни дејци, особено на полето на литературното творештво (Коле Чашуле, Владо Малески, Луан Старова, Гане Тодоровски, Трајан Петровски, Јордан Плевнеш, Сашко Насев, Љубиша Георгиевски) кои имаат дадено свој значаен придонес, едновремено и во активноста на дипломатијата и во меѓународната афирмација на својата земја, како и за развојот на културните врски на Македонија со странство.

Според критериумот наведен на почетокот на овој текст, поетот и амбасадор Ацо Шопов оставил многуслојни траги за неговиот творечки живот, вклучително и за време на неговиот службен престој во Западна Африка, каде што за време на неговиот амбасадорски мандат изградил – заедно со претседателот на Сенегал, Леополд Седар Сенгор – траен културен, поетски мост меѓу Македонија и Сенегал, како и другите земји од овој далечен свет на „црна Африка“. […]

Во времето кога Ацо Шопов е акредитиран за амбасадор во Сенегал, со седиште во Дакар (дипломатската мисија на Ацо Шопов во Сенегал траеше од мај 1971 до септември 1975 год., а меѓувреме тој е именуван за амбасадор и во соседните земји Гамбија и Мавританија), како еден од приоритетите на југословенската надворешна политика беше големиот проект за Движењето на неврзаните земји. Неговите цели беа јасно дефинирани на Првиот самит одржан од 1 до 6 септември 1961 година во Белград. Во таа смисла, сите дипломатски претставници на СФР Југославија насекаде во светот, а особено во неразвиените земји и земјите во развој, имаа задача да ја афирмираат улогата на Движењето, да го привлечат нивното внимание и да го стимулираат нивното приклучување кон Движењето.

За потсетување: темелите на Движењето на неврзаните држави беа поставени на конференцијата во индонезискиот град Бандунг во април 1955 година. Таму беа присутни 29 шефови на држави и влади од првата пост-колонијална генерација. Водечка улога имаа претседателот на Египет, Џамал Абдел Насер, премиерот на Индија, Шри Џавахарлал Нехру, југословенскиот претседател, Јосип Броз Тито, претседателот на Индонезија, Ахмед Сукарно и Кваме Нкрума, претседателот на Гана. Случувањата на светската политичка сцена беа причината за формирањето на ова движење: Студената војна меѓу НАТО и Варшавскиот пакт сè повеќе се заоструваше. Двата блока се натпреваруваа кој повеќе ќе се наоружа. Меѓутоа, како што е спомнато и погоре, целите и задачите на ова Движење се утврдени на Самитот во Белград, на кој како генерални цели на движењето се утврдени прашањата на националните борби за независност, надминувањето на сиромаштијата, економскиот развој на земјите, смалување на разликите меѓу богатите и сиромашните земји, при што Движењето се спротивставува на колонијализмот, империјализмот и нео-колонијализмот. Таканаречениот „трет свет“ се јавуваше како опција која вниманието на биполарниот свет треба да се сврти кон вистинските проблеми на поголемиот дел од светската популација, нивната слобода и економски просперитет.

Самитите на Движењето на неврзаните обично се одржуваат на секои три години. Четвртиот самит на кој учествува и Сенегал како и други негроафрикански држави се одржаа во Алжир од 5 до 9 септември 1973 година. Главна тема на овој самит беше светската нафтена криза. СФР Југославија до својот распад беше една од основачите и предводниците на Движењето, но нејзините земји наследнички по стекнувањето на независност го изгубија интересот за членување во Движењето, со тоа што некои, (Босна и Херцеговина и Србија), имаат статус на набљудувачи. За тоа постојат различни мислења при што поранешниот ССНР Будимир Лончар смета дека тоа што овој дел од светот некогаш беше во Движењето на неврзаните, а денес е на патот на европските интеграции, не ја менува потребата да се имаат пријателски односи и соработка со тоа Движење, и со тие земји.

Амбасадорот Шопов, сфаќајќи ја сериозно оваа одговорна задача, нејзе ‘и ги посветил првите години од својот мандат. За тааа цел посветил големо внимание на воспоставување колегијални и пријателски врски со домаќините како и со членовите на дипломатскиот кор во Дакар. Заедно со својата сопруга организирал разни дипломатски средби и го ширел пријателството меѓу нивните земји и Југославија. Посебно било забележливо заедничкото настапување на југословенскиот со амбададорите на пријателските земји, основачи на Движењето – Индија и Египет – во Дакар, полека но сигурно свртувајќи го вниманието, пред сè на Сенегал но и на другите земји од регионот кон Движењето на неврзаните. Притоа, сведоците говорат дека амбасадорот Шопов искористил и едно од класичните дипломатски правила дека културата ги отвара вратите на политиката.

Специфичност на ваквата дипломатска активност која ги покажа своите резултати, секако е и веќе од порано воспоставената блискот и пријателските односи меѓу двете земји, но и личната ангажираност и, би можело да се рече, поетската вокација на актуелниот сенегалски претседател во периодот од 1960 до 1980 година, инаку франкофон писател и културен теоретичар, Леополд Седар Сенгор (9 октомври 1906 – 20 декември 2001). […]

Од моментот на предавањето на акредитивите на сенегалскиот претседател, меѓу двјцата поклоници на поетскиот збор дошло до поинтензивна комуникација која била повеќе од вообичаената дипломатска практика. По честите, долги и пријателски разговори меѓу сенегалскиот претседател и југословенскиот амбасадор, што ги поврзуваше и нивната поетска вокација, се воспостави двострано пријателство и меѓусебно почитување. Тие најдоа блсикост не само за прашањата од политичка природа, за состојбите во едната и другата земја, за Движењето на неврзаните, југо-сенегалските односи и соработка, туку и за многу прашања од областа на филозофијата, поезијата. Ваквите односи делуваа за побрза динамика при донесувањето на решението на Сенегал, а поради реномето на сенегалскиот претседател, и на другите земји од регионот, за приклучуваље кон Движењето на неврзаните, што го манифестираа со учество на Самитот во Алжир 1973 година. Од друга страна тоа користеше и за јакнење на угледот на Југославија, како и на нејзиниот амбасадор во Дакар, кој широко ја користеше оваа блискост на највисоко нивo и за афирмација на својата Македонија, нејзината вековна култура и придонес за словенската писменост, за убавните на земјата, и особено за македонската литература.

На 30 август 1975 година, остварена е петдневна официјална посета на претседателот Сенгор во Југославија, при што претседаталот Тито го прими во резиденцијата Брдо, кај Крањ, каде што се водени корисни раговори околу самитот на неврзаните што тукушто заврши во Перу, југословенскиот самоуправен систем, борбата за независност на Ангола и омилената тема на Сенгор: културата. Во вториот дел од посетата сенегалскиот претседател престојуваше во Македонија, каде меѓу другото му беше доделен Златниот венец на Струшките вечери на поезијата.

Во подготовките на оваа посета амбасадорот Шопов беше ангажиран како на политички, така и на културен план. Тој препеа избор од поезијата на Сенгор и го напиша предговорот на збирката на сенегалскиот поет промовирана во Струга. Истовремено работеше и на сопствената збирка Песна на црната жена (1976) инспирирана од Сенегал.

Со својата преведувачка и поетска дејност, Ацо Шопов на македонскиот читател му овозможи одблиску да ја запознае поезијата, а со тоа и животот на пријателскиот Сенегал и воопшто културата и богатата историја на земјите од Африка и негроафриканскиот свет. За Песна на црната жена, литературниот критичар Милан Ѓурчинов, во освртот „Во прегратката на светот“, објавен во Политика (30. 10. 1976), ќе забележи дека збирката е „еден лирски, треперлив запис за едно длабоко прожиевеано патување низ широко отворената врата на светот, како и едно освојување на нови поетски сознанија во кои чувствителното се преплетува со сочувствителното, естетското со хуманистичкото, татковинското со светското и космополитското”.

За оваа збирка поезија Ацо Шопов ја има добиено наградата на СВП „Браќа Миладиновци“, при што, во еден разговор со Алдо Климан (1976) изјави: “Егзотика(та) во мојата книга Песна на црната жена е дадена само како фон врз кој се случуваат тешки човечки драми и се прави обид да се продре во најдлабоките, најскришните предели на човечкото битие… Престојот во Црна Африка ме увери дека моите поетски преокупации […] не се ограничуваат само на нашиот животен простор, туку се протегаат и на другите, географски далечни предели”.

Забелешка:
По распадот на поранешната федерација [СФРЈ], како и со престанокот на функцијата на нејзините органи, стануваат помалку достапни документите за дипломатската активност на амбасадорот Шопов (впрочем како и за другите негови колеги и функционери од Македонија во сојузните органи). Поради тоа, при обидите да се направи осврт на нивната активност најчесто мораме да се послужиме со сеќавањата на нивните блиски и колеги.
Овој пат за тоа нека послужат сеќавањата на неговата сопруга, Светлана Шопова (во прилог на овој портрет), како и впечатоците на Лилјана Тодорова (1934-2017) за угледот што го имал и го оставил амбасадорот Шопов кај дипломатскиот кор и интелектуалните кругови во Западна Африка. Имено, десетина години подоцна, таа беше Амбасадор на СФРЈ во Гвинеја (од 1985-1989 год. со тоа што меѓувреме беше акредитирана и во Гвинеја Бисао и во Сиера Леоне). Еве дел од нејзините впечатоци објавени во книгата Влогот на книжевната комуникација, Скопје, Детска радост, во статијата „Негро-африканскиот свет во поезијата на Ацо Шопов“ (стр.279-285). Цитираната статија Лилјана Тодорова ја има напишано во 1993 год., а објавено во книга во 2002 год.

__________________________________

* Извадоци од написот на Ахил Тунтев, објавен во Дипломатски летопис, бр 9, 2021, стр. 55-61
Прочитајте го и текстот Културата ги отвара вратите на политиката на Светлана Шопова